SisaTura to megrelska wioska etniczna, leżąca we wsi Czchoria nieopodal Zugdidi. Jeżeli chcecie poznać unikalną kulturę i historię regionu Megrelii, koniecznie tu zajrzyjcie!
W Gruzji stale szukam nowych, interesujących i nieoczywistych miejsc, które mogę pokazać uczestnikom moich wycieczek i wszystkim miłośnikom Kaukazu. Jednym z najlepszych odkryć ostatniego czasu jest wioska etnograficzna SisaTura, prezentująca dziedzictwo Samegrelo – regionu Gruzji niemal nieznanego turystycznie, a bezprecedensowo wyróżniającego się odrębnymi dziejami i tradycjami.
Spis treści
Megrelia i lud Megrelów
Region Samegrelo (gruz. სამეგრელო), czyli Megrelia, leży w północno-zachodniej Gruzji, sięgając od Morza Czarnego po przedgórza Wielkiego Kaukazu. Obszar ten został przyłączony do kraju w XI w., ale był – i w pewnym sensie nadal jest – od niego praktycznie odseparowany z powodu różnic historycznych, kulturowych i etnicznych.
Rdzennymi mieszkańcami regionu są Megrelowie. Mają oni własny język – megrelski, i odmienne od gruzińskich tradycje, które rozwijały się pod wpływami helleńskimi, rzymskimi i abchaskimi.
Po szczegółowe informacje o historii i kulturze Samegrelo – o pochodzeniu i codziennym życiu Megrelów, ich oryginalnej architekturze, modzie, zwyczajach kulinarnych, muzycznych i innych – odsyłam was do artykułu Megrelia i lud Megrelów oraz bezpośrednio do wioski etnicznej SisaTura.
Wioska etniczna SisaTura – żywe muzeum Megrelii
SisaTura (სისატურა) to prywatna wioska etniczna, prezentująca historię i kulturę regionu Samegrelo. Znajduje się we wsi Czchoria, 11 km od miasta Zugdidi, i została założona w 2019 r. przez rodowitych Megrelów – Marikę Toduę i jej partnera Henriego.
Przewrotna nazwa skansenu SisaTura oznacza w wolnym tłumaczeniu „wycie szakala” i odnosi się do drapieżników, których skowyt słychać czasami w tej okolicy, jak również do tytułu popularnej megrelskiej kołysanki. Szakal nie kojarzy się zbyt pozytywnie, ale jest to zwierzę sprytne, inteligentne, rodzinne i utożsamiane ze strażnikiem przeszłości. Czy tą symboliką kierowała się Marika, wybierając nazwę megrelskiej wioski etnicznej – przekonajcie się sami. 😉
SisaTura nie jest typową atrakcją turystyczną. To przede wszystkim pierwsza w regionie Samegrelo przestrzeń, która eksponuje megrelską kulturę i pozwala aktywnie pielęgnować jej tradycje. Gospodarze chętnie zapraszają do siebie lokalnych artystów i rzemieślników, z którymi współtworzą ekspozycje oraz wydarzenia dla zwiedzających i mieszkańców.
Powstanie skansenu SisaTura było efektem szczęśliwego splotu wydarzeń i… dużej dozy samozaparcia. Pracując jako przewodnik wycieczek po Megrelii, Marika Todua często zapraszała turystów do siebie. Jej typowo megrelski dom, pełen lokalnych sprzętów, ozdób i pamiątek, robił na gościach wielkie wrażenie i zachęcał do odkrywania Megrelii, która pozostawała raczej nieznanym turystycznie regionem Gruzji. W 2012 r. Marika i Henri uznali, że są gotowi spełnić wielkie marzenie o założeniu własnego muzeum megrelskiej kultury. I momentalnie trafili na mur: ich pomysł skrytykowano jako bezsensowny, a instytucje finansowe odmówiły im przyznania dotacji na rozwój projektu.
Kto inny może by się poddał, ale nie niestrudzeni Marika i Henri. Przez kilka lat urządzali megrelską wioskę etniczną własnymi siłami i na własny koszt, jedynie z pomocą rodziny i przyjaciół. Pracy była cała masa. Na 3 ha ziemi stał wtedy tylko 200-letni młyn wodny, wybudowany przez przodków lokalnego artysty Guriela Chitanava. Dookoła majaczyło bagniste jezioro, otoczone dawnymi plantacjami herbaty i sadem orzechowym. Marika Todua złapała za łopatę, przewróciła wszystko do góry nogami i postawiła w tym miejscu tradycyjne megrelskie chaty, do których dołączyły wkrótce kolejne niezwykłe okazy megrelskiej przeszłości i teraźniejszości.
W 2018 r. obiekt był gotowy, a oficjalne otwarcie nastąpiło w lipcu 2019 r. Pomimo niełatwej sytuacji spowodowanej pandemią, megrelska wioska etniczna SisaTura przyciągnęła wielu zwiedzających, a w 2021 r. otrzymała prestiżową „The Best Rural Tourism Award”, czyli nagrodę dla najlepszej atrakcji turystyki wiejskiej w Gruzji.
Zwiedzanie SisaTura – na szlaku megrelskiej kultury
SisaTura jest od progu przesiąknięta mistycyzmem i wieloma rytuałami megrelskiej kultury. Lokalnym zwyczajem gospodarze witają gości przy bramie wejściowej, częstując ich przekąskami i dirfą (megr. დირფა), czyli megrelską wódką owocową, która po gruzińsku zwie się czacza (gruz. ჭაჭა). Po radosnym toaście i pozdrowieniu gospodarzy goście otrzymują „pozwolenie” na wejście do wioski. Trasa zwiedzania wiedzie przez 3 strefy: etnograficzną, rolniczą i rekreacyjną.
Część etnograficzna skansenu SisaTura prezentuje tradycyjną megrelską architekturę i styl życia Megrelów. Można tu zobaczyć charakterystyczne wyłącznie dla regionu Megrelii drewniane domy podcieniowe w stylu megrelian oda, patskha, pita pitsari (godori) i jargvali (w czasach przedchrześcijańskich zbudowane z bali jargvali pełniły rolę świątyni bóstwa księżycowego Tuta – თუთა, a dopiero później zyskały funkcje mieszkalne). W otoczeniu chat znajdują się unikalne drewniane zabudowania gospodarskie z dachami krytymi strzechą bądź drewnem.
Wszystkie budynki są w pełni wyposażone w zabytkowe meble, sprzęty, przybory, ludowe dzieła sztuki, instrumenty muzyczne, przedmioty osobiste, pamiątki, ubrania. Uwagę zwracają zwłaszcza megrelska czocha – tradycyjny męski kaftan wierzchni, który w Megrelii pięknie zdobiono złotymi nićmi, a także ceramika inspirowana wpływami helleńskimi oraz naczynia z kamienia, drewna, rogu i dzikiej dyni (khapi; ხაპს). Co ciekawe, w naczyniach z dyni trzymano megrelski miód, który wskutek kontaktu z miąższem rośliny nabywał specyficzny, goryczkowy posmak.
Doświadczenie Megrelii jest w SisaTura niezwykle zmysłowe. Możemy tutaj nie tylko oglądać, lecz także słuchać, smakować i czuć lokalność, co ułatwiają przygotowane przez gospodarzy dodatkowe atrakcje. Na zwiedzających czekają warsztaty kulinarne, pokaz tradycyjnych technik obróbki kukurydzy i wspaniały koncert megrelskiej muzyki i tańców ludowych. Wielką przygodą jest także supra, czyli gruzińska biesiada, podczas której można zajadać pyszne, nieco bardziej pikantne od gruzińskich dania regionalne, jak ghomi, elarji, gebzalia i megrelskie chaczapuri, serwowane w towarzystwie tradycyjnego wina, czaczy i poetyckich toastów tamady (warto pamiętać, że toast w języku gruzińskim kończy okrzyk „gaumardżos”, a w języku megrelskim mówi się: „gomordzgua”).
Po emocjach czas na relaks. Naturalnym skarbem SisaTura jest romantyczny staw z wyspą i prowadzącym do niej drewnianym pomostem. Można tu popływać drewnianą łodzią, zajrzeć do zabytkowego młyna wodnego rodu Chitanava, beztrosko odpocząć na hamaku, huśtawce albo wprost na trawie. Stąd już blisko do sekcji rolniczej skansenu. Obejmuje ona zagrody i ogród, gdzie można zaobserwować zwierzęta gospodarskie oraz warzywa i owoce typowe dla tradycyjnego pejzażu Megrelii.
Baśniowa aura wioski SisaTura sprawia, że aż nie chce się jej opuszczać. W końcu trzeba jednak ruszyć w dalszą drogę, ale zanim to zrobimy – pora na megrelski rytuał pożegnalny. Co trzeba zrobić? Trzy razy zastukać w miejsce, gdzie wisi czaszka konia – w SisaTura stukamy w deskę płotu. W kulturze Megrelów koń był świętym zwierzęciem, uznawanym za anioła stróża rodziny. Końskie szczątki otaczano czcią i używano w roli amuletów przynoszących szczęście. Nawet jeżeli nie jesteśmy przesądni, wypada postąpić zgodnie z miejscową tradycją, aby duch konia, który wiernie służył rodzinie Mariki Todua przez aż 30 lat, zapewnił nam szczęśliwą podróż.
Informacje praktyczne – zwiedzanie SisaTura
Zwiedzanie wioski etnicznej SisaTura kosztuje od 45 GEL/os. i wymaga obecnie wcześniejszej rezerwacji. Skontaktować się z gospodarzami, Mariką Todua i Henrim, można pod tym linkiem.
SisaTura znajduje się we wsi Czchoria. Z oddalonego o 11 km Zugdidi najlepiej dojechać tu taksówką. Zwiedzanie megrelskiej wioski etnicznej warto uwzględnić po drodze do Batumi, Kutaisi albo Uszguli. SisaTurę możecie też zwiedzić podczas organizowanych przeze mnie wycieczek – szczegóły poniżej.
Moje wycieczki kulturowe do Gruzji
Macie ochotę na prawdziwie megrelską przygodę? Ten malowniczy i unikalny kulturowo region możecie poznać podczas organizowanej przeze mnie wycieczki Gruzja ze Swanetią 12 dni – na szlaku zaglądamy oczywiście do wioski etnicznej SisaTura, gdzie czekać na was będzie moc atrakcji! Megrelię z przyjemnością pokażę wam także podczas indywidualnych wycieczek jednodniowych i dłuższych.
Dla wszystkich ciekawych świata – osób prywatnych, firm i grup – organizuję kameralne wycieczki do Gruzji, już od 2–4 uczestników. Wycieczki realizuję pod szyldem mojej firmy Tamada Tour, pierwszego i najstarszego gruzińsko-polskiego biura podróży, które w Polsce i Gruzji działa z powodzeniem od 2011 r.
Mogę dla was stworzyć szyty na miarę program zwiedzania Megrelii – opracowany na bazie moich programów wycieczek do Gruzji lub waszych osobistych marzeń podróżniczych. Program i budżet dobrane do waszych oczekiwań, sprawdzone trasy, najlepsze noclegi, restauracje i winiarnie, zaufani kierowcy i moje pełne wsparcie od pierwszego kontaktu aż po każdy kilometr naszej wspólnej eskapady – to macie u mnie na dzień dobry, czyli po gruzińsku „gamardżoba”!
