7 rzeczy, które musisz zrobić w Tbilisi

Tbilisi jest magicznym miastem. Czuję i widzę to za każdym razem, o dowolnej porze dnia i nocy. Jeżdżę wte i wewte samochodem, w radiu Shokoladi (98,5 FM) kilkakrotnie w ciągu dnia grają The Cure, Siouxsie and the Banshees i inne stylowe kapele z lat 80., a do tego mnóstwo aktualnie tworzonej alternatywy ze świata. To pozwala bez wspomagaczy złapać ulotny klimat. Wychodzę wieczorem z pubu, wsiadam do najbardziej rozwalonego wozu taxi i znowu The Cure – „Just like heaven”, scoverowane swego czasu przez (nomen omen) gruzińską piosenkarkę Ketevan Melua. To samo przygrywa mi 24 godziny na dobę w domu, kiedy tylko jestem w Tbilisi – moim miejscu na świecie.

Wieczorami wiele obiektów w mieście jest podświetlonych. Klimatowi sprzyja ukształtowanie terenu – Tbilisi rozłożyło się w rynnie między dwoma masywami górskimi, niektóre dzielnice są położone tarasowo tam, gdzie tylko dało się wcisnąć ludzkie kopce. Do tego schizofreniczna mozaika na solidnym kwasie, która trzyma się sposobem znanym wyłącznie Gruzinom. Tylko na tbiliskiej starówce mogą sąsiadować w pełnej multikulturowości cerkwie gruzińskie i ormiańskie, meczet współdzielony przez sunnitów i szyitów, synagoga żydowska z 1904 roku, ruiny karawanseraju, a także modne restauracje, kluby nocne dla bananowej młodzieży, kasyno i bary ze striptizem. Do tego koktajlu dodajmy nowoczesność i rozpadające się chałupy na włoskich podwórkach, rosyjską secesję, stal i szkło na postmodernistyczną modłę, ukochane przez eksprezydenta Saakaszwilego fontanny i ochroniarzy pilnujących rozświetlonego diodami LED Mostu Pokoju zwanego „podpaską”. Niepowtarzalne wrażenie, po ludzku piękne. Baśniowości dodają ciekawie ubrane dziewczyny w dziwacznych, ciężkich butach i z rozpuszczonymi włosami. Co jak co, ale lśniące i długie włosy pięknych Gruzinek to mistrzostwo świata.

Zwiedzanie starego Tbilisi

Samolot do Tbilisi przylatuje z Warszawy około 5 rano. Zwykle ze zwiedzaniem Tbilisi startujemy więc około 11, po zasłużonym odpoczynku. Do zmroku zdążymy zobaczyć i poczuć wszystko. Do wyboru są różne środki transportu – metro, autobusy, marszrutki (busiki popularne na całym poradzieckim wschodzie) i niedrogie taxi, gdzie oczywiście trzeba twardo negocjować stawki albo skorzystać z aplikacji Bolt, Yandex czy Maxim.

Wycieczkę po Tbilisi można symbolicznie rozpocząć w rejonie ormiańskiej dzielnicy Avlabari, gdzie przy dawnej ulicy Czarnomorskiej, kilka lat temu przechrzczonej na ulicę Lecha Kaczyńskiego, stoi pomnik naszego zmarłego tragicznie prezydenta – cokół z podobizną głowy. Po tej samej stronie największej w Gruzji rzeki Mtkwari, która rozdziela miasto na prawą i lewą część, należy koniecznie zajrzeć do największej cerkwi na Kaukazie – Cmindy Sameby (Sobór Świętej Trójcy, XX wiek), której wysokość sięga 84 metrów, konsekrowanej w 2004 roku. Z Cmindy Sameby można spacerem, niecałe 2 kilometry, przejść aż do stóp twierdzy Narikala (VI–VIII wiek) i w okolice pięknych cerkwi Metekhi (XIII wiek) z pomnikiem króla Vakhtanga Gorgasali, Anchiskhati (V–VI wiek) ze świętą ikoną, która zgodnie z legendą sama się namalowała, i Sioni (XI–XII wiek) z repliką jednej z najważniejszych gruzińskich relikwii – krzyżem św. Nino. Koniecznie należy zobaczyć także tbiliskie łaźnie siarkowe z najbardziej znaną Łaźnią Orbeliani (XIX wiek), w której bywała bohema artystyczna XIX wieku – Aleksandr Gribojedow, Aleksander Puszkin, Aleksander Dumas ojciec, Michaił Lermontow i inni. Tbilisi zawsze było miastem sztuki i artystów. Do dzisiaj zachwyca liczba teatrów, rzeźb, pomników i ciekawych tablic na domach, informujących o słynnych lokatorach.

Jazda kolejką linową/szynową

Z terenu dzielnicy muzycznej, gdzie wieczorami tańczą fontanny – Rike Park ze słynnym nowoczesnym Mostem Pokoju zwanym „podpaską” – można za symboliczne 2,5 GEL wjechać kolejką gondolową do położonego na wzgórzu pomnika Kartlis Deda – Matki Gruzji (1958). Widok jest olśniewający, widać wszystko jak na dłoni. To nie jedyna kolejka w mieście.

Wieczorem warto odwiedzić najwyższe miejsce w mieście, górę Mtatsminda, na którą można wjechać kolejką szynową kursującą na tej trasie od początku XX wieku. Niech was to nie zmyli, teraz jest bardzo nowocześnie! Ryszard Kapuściński w książce „Kirgiz schodzi z konia”, wydanej w 1968 roku, pisał, że wjazd na Mtatsminda z centrum miasta to tak jakby z Marszałkowskiej dostać się prosto na Gubałówkę! Na szczycie znajdują się park rozrywki oraz wieża telewizyjna Funicular, a także restauracja serwująca znakomite posiłki i wypieki. Widok na rozświetlone miasto jest bezcenny. Nieco niżej mieści się najważniejszy cmentarz w Tbilisi.

W Panteonie Pisarzy i Osób Publicznych w Mtatsminda (XIX–XX wiek) pochowani są bohaterowie historii i kultury Gruzji, m.in. rosyjski poeta Aleksander Gribojedow z żoną Nino Czawczawadze, poeci Akaki Tsereteli, Galaktion Tabidze, Giorgi Leonidze i Vazha Pshavela (Luka Razikashvili), malarz Lado Gudiashvili, pisarka z mojej gruzińskiej rodziny Anastasia Tumanishvili-Tsereteli, prozaik i wybitny myśliciel Ilia Czawczawadze, wybitny dyrektor teatralny Kote Marjanishvili, gruziński bohater narodowy i polityk Merab Kostava, pierwszy prezydent po upadku ZSSR Zwiad Gamsachurdia czy Jekaterina Dżugaszwili, matka Stalina. W 2016 roku w lewym rogu cmentarza postawiono także symboliczny nagrobek dla malarza-prymitywisty Niko Pirosmanaszwilego. Mało kolejek?

Przy Jeziorze Żółwim (Kus Tba) mieści się skansen, gdzie zgromadzono wiele przykładów gruzińskiej architektury, w tym przeniesioną cegła po cegle średniowieczną wieżę obronną z górskiego regionu Swanetii. Tam również dojedziesz kolejką.

Obejrzenie wystawy Niko Pirosmanaszwilego w Galerii Narodowej

Zobaczyliśmy już miasto z góry i z dołu. Następnie należy wybrać się na spacer główną arterią Tbilisi – Aleją Rustaveli – od pomnika św. Jerzego na Placu Wolności, gdzie znajduje się również dawna siedziba ratusza miejskiego. Po drodze miniemy gmach dawnego Parlamentu, w którym rozegrała się Rewolucja Róż w 2003 roku i w którym przemawiał prezydent Lech Kaczyński, Muzeum Narodowe – niegdyś siedzibę seminarium, w którym na księdza uczył się Józef Stalin, zanim został rewolucjonistą – i Galerię Narodową z wystawą malarstwa najsłynniejszego gruzińskiego malarza-prymitywisty, Niko Pirosmanashvilego (1862–1918). Pirosmani jest nazywany gruzińskim Nikiforem albo celnikiem Rousseau. Podobnie jak Nikifor został odkryty przez innych malarzy, w tym wypadku polonusów, braci Zdaniewiczów. Podobnie żył z tego, co udało się namalować i sprzedać, podobnie umarł w nędzy i został doceniony dopiero po śmierci. Jego dzieła osiągają obecnie zawrotne sumy w galeriach na świecie. W Gruzji są dwa miejsca, gdzie można zobaczyć wystawę – w Tbilisi i w oddziale Muzeum Narodowego w Signagi, w Kachetii, z której malarz pochodził. Pirosmanaszwili malował na czym popadnie – na kawałku blachy, czarnej ceracie, kartonie, rzadziej na tradycyjnym płótnie. Wiele z jego prac to reklamy i szyldy restauracji i barów, które malował za jedzenie. Słynne jest również przedstawienie gruzińskich uczt – supr. Największe wrażenie robi jednak obraz tancerki Margarity z cholernie intensywnym niebieskim tłem. Historia miłości malarza do owej niewiasty została opowiedziana w słynnym hicie Ałły Pugaczowej „Milion purpurowych róż”.

Kuchnia gruzińska i najlepsze wine bary w Tbilisi

Nie ma wycieczki do Tbilisi bez odwiedzenia kilkudziesięciu restauracji i spróbowania tutejszych potraw, win, czaczy, piw i dodatków. Gruzini kochają biesiadować przy swoim regionalnym jedzeniu i swojej regionalnej muzyce. Niezależnie od dnia tygodnia restauracje są pełne ludzi, co przy ogromnym kryzysie i bezrobociu w kraju daje niezły dysonans. Startujemy w rejonie Abanotubani, w jednej z dziesiątek kawiarni. Kawka, piwo, wino, placek z serem – chaczapuri. Idziemy zgodnie z trasą wycieczki, raz po raz odbijając ze szlaku. Przy Placu Wolności zaglądamy do pubu „Warszawa”. Wódka, śledzik, zrazik. Idziemy dalej w kierunku Placu Rewolucji Róż i zgodnie z sumieniem i orientacją seksualną możemy tu skończyć albo trafić do jedynego klubu dla gejów – „Success”. Piwo, wódka, czacza, wino, żeby życie miało smaczek.

Zwieńczeniem zwiedzania może być wizyta w całodobowej restauracji w rejonie Placu Rewolucji Róż przy hotelu Radisson Iveria – Domu Chinkali, gdzie w podziemiach dawnego kina serwowane są słynne gruzińskie pierogi w kształcie sakiewek w najpopularniejszej wersji z mięsnym farszem i bulionem, który należy wypić, a raczej wysiorbać przed zjedzeniem! Wieczorami wszystkie sale na dwóch poziomach pękają w szwach. Wystarczy kilkadziesiąt chinkali (z mięsem, z serem, z grzybami, z ziemniakami) na grupę podróżników, kilka litrów winogronowej wódki – czaczy – i można ucztować dzień i noc. No to myk! Wieczorem jest tutaj muzyka na żywo. W dziesiątkach innych knajp rozsianych po całym mieście można również trafić na pokazy tańca. 

Kąpiel w tbiliskich łaźniach

Na sam koniec dnia albo następnego dnia z rana należy obowiązkowo odwiedzić tbiliskie łaźnie siarkowe. Łaźnie pojawiły się w Tbilisi podczas panowania Persów, w VI wieku n.e. Znajdują się w najstarszej dzielnicy, Abanotubani. Jeśli niestraszny Ci zapach zepsutych jaj albo panie kąpielowe, które bez litości biją po plecach mokrymi szmatami, jeżeli masz do wypocenia nadmiar gruzińskich przysmaków i alkoholu, to banie są zdecydowanie miejscem dla Ciebie!

Temperatura wody wynosi od 32 do 46 stopni. Ceny za prywatne łaźnie wynoszą około 25 lari za godzinę, 10 lari za masaż (czyli bicie szmatą, hehe), publiczne łaźnie – 3 lari, 5 lari za masaż. Fajną sprawą jest to, że można sobie zamówić jedzenie i alkohol do kąpieli.

Szperanie na Suchym Moście

Suchy Most w Tbilisi to bazar, który bierze swoją nazwę od mostu znajdującego się nad ulicą Nadbrzeżną i jest rajem dla poszukiwaczy drobnych antyków i pamiątek. Skwer przy ulicy Brosse 12 otoczony trzema drogami, który przypomina w kształcie trójkąt, jeszcze na początku XX wieku znajdował się na wyspie połączonej mostem z dwoma brzegami Mtkvari. Po zmianach w korycie rzeki w latach 30. grunt został osuszony i połowa mostu znalazła się nad trasą. Gwarnie zaczyna robić się codziennie po godzinie 11. Najbardziej w weekendy. Dominującym językiem jest wciąż rosyjski. Obok ikon leżą tu radzieckie medale, portrety i popiersia rewolucjonistów, książki, a nawet paszporty z czasów ZSSR. W pobliżu, przy położonej niżej ulicy, roi się również od straganów z rogami do picia wina, magnesami na lodówkę, rękodziełem – czapkami, szalami i inną cepelią. Swoją przestrzeń mają tu także artyści malarze oferujący widoczki z Tbilisi czy kopie prac słynnego prymitywisty Niko Pirosmanashvilego. Wzdłuż drugiej ulicy rozstawiają się codziennie kupcy z barachłem i rzeczami wygrzebanymi ze starych piwnic i magazynów. Ogromna liczba towarów to rodzinne pamiątki, które aż żal kupować i zabierać. Dla wielu spośród rodzin kupców z Suchego Mostu wyprzedawanie majątku to jedyne źródło dochodu. Między nimi, poniżej linii ulicy, ukryli się antykwariusze z kolekcjami porcelany i srebra. Tutaj załatwia się wszystkie interesy związane z artykułami wyższej jakości i z dłuższą historią.

Ja przychodzę na Suchy Most przede wszystkim po płyty winylowe z klasyką gruzińskiego folkloru i po ruski rock. 🙂 Od lat handluje tu mój człowiek – Siergiej – o którym pisałem w 2014 roku w reportażu Suchy Most w Tbilisi. Poza własnymi zbiorami mogę się także pochwalić ściąganiem płyt dla innych DJ-ów w Polsce.

Wypad nad jedno z tbiliskich jezior

Ufff, jesteśmy już na końcu przewodnika po obowiązkowych miejscach i rzeczach, które należy zrobić w Tbilisi. Przez większą część roku upały zmuszają do poszukiwania wody, przy której można się ochłodzić. Oczkiem w głowie Gruzinów kochających dobrą zabawę oraz biesiadowanie i wypoczynek na świeżym powietrzu są trzy zbiorniki wodne w mieście. Przy jednym z nich, Jeziorze Żółwim (Kus Tba), mieści się skansen. Drugim jeziorem jest Lisi Tba – urokliwe i piękne szczególnie jesienią. Największym akwenem jest Tbiliskie Morze – prawdziwy raj z plażą, na której łapią opaleniznę wszystkie modne Gruzinki. To sztuczny zbiornik górujący nad miastem. Daleko tutaj z centrum, ale można dojechać metrem do ostatniej stacji, Akhmeteli, i złapać tam taksówkę. Tutaj można na własną rękę powtórzyć swój pub-crawling, czyli od nowa wódeczka, czacza, wino, chaczapuri. Do tego kobiety i śpiew. Pełnia szczęścia. 😉 Wyprawę nad każde z tbiliskich jezior można połączyć z wizytą w ciekawych miejscach na trasie. Obok Jeziora Żółwiego mieści się wspomniany już skansen z zabytkowymi domami i basztami z różnych zakątków Gruzji. Jadąc nad jezioro Lisi możecie zahaczyć o Nutsubidze Plateau, kompleks mieszkalny z czasów sowieckich, w którym trzy budynki są połączone mostami. Nad Tbiliskim Morzem góruje natomiast pomnik „Chronicles of Georgia” autorstwa Zuraba Cereteli, o którym więcej przeczytacie w moim artykule o pomnikach w Tbilisi.

The Cure – „Just like heaven”:

Katie Melua – „Just Like Heaven” (cover):