Lubisz podróże w nieznane? Wobec tego koniecznie ruszaj do Kazachstanu! Tu przyroda trwa od dziesiątek lat w niezmienionej szacie, turyści to rzadki widok, a kultura jest zawieszona między kurhanami starożytnych władców i na wskroś nowoczesną architekturą. Poza tym jest tu „very nice”!
– Nasza przyroda jest very nice. Jedzenie jest very nice. A i ludzie, niezależnie od kpin Borata, też są very nice – stwierdził w komunikacie prasowym Kairat Sadvakassov, szef Kazakh Tourism. „Very nice” to hasło zapożyczone z filmu „Borat: Podpatrzone w Ameryce, aby Kazachstan rósł w siłę, a ludzie żyli dostatniej” (2006), którym kazachska narodowa organizacja turystyczna postanowiła w 2020 r. promować Kazachstan – kraj dla wielu wciąż zagadkowy, żeby nie powiedzieć zupełnie nieznany. Chociaż początkowo Kazachowie mieli za złe ironiczne spojrzenie Sachy Barona Cohena aka Borata na Kazachstan, to przy okazji kręcenia drugiej części filmu postanowili pozwolić aktorowi na wygłupy i wykorzystać jego żarty na korzyść kraju. W końcu Kazachstan jest naprawdę very nice!
Spis treści
Gdzie leży Kazachstan i z kim graniczy?
Republika Kazachstanu leży w Azji Centralnej – na styku Europy i Azji, w przeważającej większości po azjatyckiej stronie kontynentu. Wiele osób zastanawia się, czy Kazachstan to kraj europejski czy azjatycki? Przy definiowaniu statusu kontynentalnego można brać pod uwagę różne czynniki. Terytorialnie Kazachstan kwalifikuje się zdecydowanie jako kraj azjatycki – aż 90% kraju leży w Azji, a tylko ok. 10% znajduje się po europejskiej stronie Uralu. Gdy spojrzymy jednak na historię, kulturę, gospodarkę i codzienność mieszkańców Kazachstanu, okazuje się, że powiązania z Europą są tu bardzo silne. Niejednoznaczna, lecz najrozsądniejsza odpowiedź brzmi zatem: Kazachstan to kraj na skrzyżowaniu Europy i Azji.
O bogactwie lokalnych wpływów doskonale świadczą również państwa, z którymi graniczy Kazachstan. Na wschodzie są orientalne Chiny, na północy Rosja o znacznych konotacjach europejskich, na południu natomiast Kirgistan, Turkmenistan i Uzbekistan, gdzie również możemy dostrzec mariaż naleciałości z Azji i Europy.
Zaludnienie Kazachstanu – pustka po horyzont
Kazachstan jest dziewiątym co do wielkości państwem świata, zamieszkałym przez zaledwie 18 mln ludzi. Aby wyobrazić sobie stosunek ogromnej powierzchni do niewielkiego zaludnienia, przyda się proste porównanie – Polska jest mniejsza od Kazachstanu o ok. 8,5 razy i zamieszkana przez prawie 38 mln mieszkańców (z tendencją spadkową). W tym ujęciu Kazachstan to kraj niemal odludny! I wprost wymarzone miejsce na eskapady poza cywilizację, spotkania z dziką przyrodą i starożytną kulturą, noce pod gwiazdami, wędrówki na skraj horyzontu po wolność i przygody.
Przyroda Kazachstanu – stepy, pustynie, góry, morze
Zdecydowaną większość terytorium serca Eurazji pokrywają pożółkłe, suche, porośnięte trawą stepy z płytkimi, słonymi jeziorami i bagnami. Pośród stepów, lasostepów, pustyń i półpustyń, gdzie nie raz usłyszymy tętent końskich kopyt i trzepot skrzydeł orła, kryją się urocze jeziora, malownicze płaskowyże, kaniony niczym w Ameryce, monumentalne szczyty Ałtaju i Tienszanu. Choć Kazachstan nie ma dostępu do morza, to na długości 2340 km (!) jest oblewany przez wody największego jeziora świata – Morza Kaspijskiego.
Historia Kazachstanu w skrócie
Na dziewiczych ziemiach dzisiejszego Kazachstanu żyły w epoce kamienia plemiona Saków i Issydonów – ludzi nade wszystko kochających swobodę, co współczesnych Kazachów cechuje do dziś. Zaskakiwać w koczowniczej przeszłości regionu może fakt, że Sakowie prowadzili również osiadły tryb życia. Trudnili się hodowlą bydła i koni, a poza rolnictwem rozwijali rzemiosło. Byli też świetnymi wojownikami – i musieli doskonalić sztukę walki, bo wkrótce, w II i III w., przyszło im się zmierzyć z podbojami Xiongnu. Ten azjatycki lud nomadów nie porządził tu zresztą długo, bo dostał się pod panowanie Karachanidów, muzułmańskiej dynastii pochodzenia tureckiego z Turkiestanu.
W starożytności przez Azję Środkową przewijało się wiele innych ludów, w tym kupcy wędrujący Eurazjatyckim Szlakiem Stepowym – prekursorem Jedwabnego Szlaku. Tą właśnie marszrutą podążał w XII w. Benedykt Polak – pierwszy polski podróżnik, którego wyprawie, heroicznej, wyczerpującej i pełnej szokujących odkryć kulturowych, poświęciłem osobny wpis.
Średniowieczne wyprawy do Azji Środkowej i Wschodniej były tym bardziej ryzykowne, że Kazachstan wraz z okolicznymi ziemiami został opanowany przez wroga numer jeden ówczesnej Eurazji – Mongołów. Gdy na początku XV w. Złota Orda rozpadła się, kraj podzielono na Ordę Nogajską (na zachodzie) i Chanat Uzbecki (na wschodzie). Z Chanatu Uzbeckiego wyłonił się wkrótce nikt inny jak Kazachowie, „ludzie wolni” – słowo kazach, pochodzące z języka turko-tatarskiego, oznacza dosłownie „wolny człowiek”. Tereny zamieszkane przez Kazachów zwano natomiast „ziemią wędrowców”. Nazwa Kazachstan pochodzi bowiem od zbitki starożytnego tureckiego słowa qaz – „wędrować”, i perskiego przyrostka -stan, oznaczającego „ziemię” lub „miejsce”.
Kazachska wolność nie trwała długo. W 1868 r. kraj podbili Rosjanie i na długie dekady wcielili go do swojego imperium. W latach 1920–1990 Kazachstan był republiką radziecką. Epoka komunizmu odcisnęła traumatyczne piętno na lokalnych dziejach. W czasach stalinowskich Kazachstan stał się m.in. miejscem obozów pracy i zsyłki Polaków. Obecnie Polacy często wyruszają na wycieczki do Kazachstanu – zarówno na wyjazdy typowo krajoznawcze, jak i w sentymentalne podróże w ramach turystyki etnicznej. Odwiedzają perły lokalnej natury, ale też żyjących tu bliskich albo groby przodków. Mogą się oswoić z bolesnymi historiami rodzinnymi, rozliczyć z przeszłością. Wielu decyduje się również aktywnie wspierać kazachską Polonię, bo chociaż część potomków zesłańców wraca teraz do ojczyzny (na mocy znowelizowanej ustawy o repatriacji), to wielu zapuściło korzenie na azjatyckim stepie. Ten, pomimo trudów życia, kusi barwną kulturą i oczywiście niezrównaną przyrodą z licznymi bogactwami, na które już niejeden się połasił.
W latach 50. i 60., w czasach Związku Radzieckiego, w Kazachstanie osiedliło się wielu rdzennych Rosjan, upatrujących swojej przyszłości w rolnictwie. Padł wówczas pomysł przystosowania pod uprawy północnych obszarów kraju, obfitujących w żyzne czarnoziemy. Wskutek tego przedsięwzięcia wielu tubylców utraciło nie tylko swoje ziemie, lecz także podstawowe źródło utrzymania.
Rosjanie rozwijali w regionie jeszcze kilka projektów o zgoła innym przeznaczeniu. Ze względu na położenie i ukształtowanie terenu Kazachstanu założyli w mieście Semej, na północnym wschodzie, nad rzeką Irtysz, ośrodek jądrowy, gdzie prowadzono próby z bronią atomową. Eksperymenty realizowane bez kontroli zanieczyszczeń spowodowały, że do dziś ta część Kazachstanu boryka się z wysokim skażeniem radioaktywnym. Tajny sowiecki poligon broni biologicznej na wyspie Wozrożdienija znacząco przyczynił się też do wyschnięcia jeziora Aralskiego (na granicy Kazachstanu i Uzbekistanu).
W dobie zimnej wojny i wyścigu ze Stanami Zjednoczonymi o kosmos Rosjanie zbudowali ponadto w Kazachstanie swoje najsłynniejsze „dzieło” – kosmodrom Bajkonur. To stąd ku gwiazdom wyleciały psy Łajka (1957), Biełka i Striełka (1960), a potem Jurij Gagarin – pierwszy człowiek w przestrzeni kosmicznej (1961), Walentina Tiereszkowa – pierwsza kobieta-kosmonautka (1963) czy Mirosław Hermaszewski – Polak, który wchodził w skład ekspedycji Sojuz 30 (1978). Za czasów Hermaszewskiego wyścig zbrojeń osiągnął zresztą najbardziej szalone rozmiary. I chociaż kres zimnowojennej batalii nastąpił pod koniec lat 80., po rosyjskiej porażce projektu „Burana” („Burza śnieżna”), to Bajkonur nadal funkcjonuje.
Po upadku ZSRR, kiedy w 1991 r. Kazachstan uzyskał niepodległość, większość Rosjan wróciła do macierzy. Dzisiaj, mimo że kraj jest zasobny w ropę naftową, gaz ziemny, węgiel, rudy miedzi, rzadkie metale, pokłady złota i diamentów, które przyczyniły się do rozwoju gospodarczego, mieszkańcy są biedni, a ogromna ich część zajmuje się uprawą bawełny, kukurydzy, hodowlą bydła, owiec i świń. Najbardziej syty kawałek tortu, czyli złoża surowców, należą do garstki wybrańców.
Co zobaczyć w Kazachstanie? Atrakcje, pamiątki
Pomimo wyzwań codzienności Kazachowie nie utracili wiekowych tradycji kultury koczowniczej, wyrosłej na niegościnnym stepie Azji Centralnej. Od dawien dawna, jako wolny lud wędrowców, żyli tak blisko natury, jak to tylko możliwe. Badania archeologiczne dowiodły, że właśnie na tym terenie człowiek po raz pierwszy udomowił konia. Kazachowie opanowali ponadto wyjątkową sztukę polowania z orłami, znaną też w Kirgistanie i Mongolii (głównie za zachodzie kraju, który zamieszkują rodziny kazachskie). Bogactwo gliny na południu kraju pozwoliło im natomiast rozwinąć garncarstwo – wspaniała ceramika to jedna z pamiątek, które warto przywieźć z Kazachstanu.
Świadectwem materialnym kazachskiej kultury są również kurhany. To widomy obraz rozwiniętego kultu zmarłych. Do dzisiaj pokutuje przekonanie, że nie można zakłócać spokoju wiecznego. Wszyscy znamy klątwy faraonów, które dotykały bezczeszczących miejsce ich pochówku, ale mało kto wie, że z taką karą mogą się spotkać też inni. Kiedy w 2003 r. w dolinie Szyliknickiej rozkopano kurhan liczący 2,5 tys. lat i naruszono spokój władcy Saków, region dotknęły liczne powodzie i niszcząca susza, a także wzrost narodzin dzieci z wadami. I choć meteorolodzy tłumaczyli dziwne zjawiska zmianami klimatycznymi, starszyzna wiedziała swoje. Wódz wrócił więc na miejsce spoczynku. Na szczęście nie każdy władca jest taki „drażliwy”. Podczas wykopalisk kurhanu Issyk wydobyto wiele kosztownych i cennych przedmiotów ze złota i brązu, dzięki czemu zrekonstruowano kompletny ubiór pochowanego w nim ważnego członka plemienia. Złoty Człowiek, bo tak nazwano tego wojownika, stał się niekwestionowanym symbolem Kazachstanu. Jego drogocenną zbroję można zobaczyć w Muzeum Narodowym w stolicy Kazachstanu, opływającym kuriozalnym wręcz bogactwem mieście Nur-Sułtan, które jeszcze do 2019 r. zwało się Astana. A skoro przy skarbach jesteśmy, to warto wspomnieć, że dziedzictwem Kazachów są także ruchome domy – jurty, końskie siodła i strzemiona dla jeźdźców (te drugie były jednym z ważniejszych wynalazków ludzkości i pozwoliły m.in. na skuteczniejsze prowadzenie bitew), wzornictwo dywanowe czy srebrna biżuteria.
Kazachowie mają też inne powody do dumy. Wśród cudów wspomnianej już przepięknej natury warto zobaczyć m.in. jeziora Kolsai – perłę północnego Tienszanu, jezioro Kaindy z zatopionym lasem świerków oraz Park Narodowy Ałtynemel, na którego terenie odkryjemy śpiewające wydmy, starożytne kurhany oraz marsjański pejzaż gór Aktau i Kakutau z labiryntem klifów i kanionów. Wielką ciekawostką jest też Kanion Szaryński z Doliną Zamków, o którym mówi się, że to mniejszy brat Wielkiego Kanionu Kolorado w USA. Jeśli chodzi o atrakcje architektoniczne, to oczywiście trzeba rzucić okiem na futurystyczny Nur-Sułtan, najmłodsze miasto świata, jak również zwiedzić Ałmaty – dawną stolicę kraju, która jest od lat ważnym ośrodkiem kulturalno-naukowym.
Ale żeby zwiedzić, trzeba najpierw odpowiednio przygotować się do wycieczki do Kazachstanu. Właśnie w tym celu powstał niniejszy poradnik, zawierający zbiór kluczowych informacji praktycznych – od dokumentów, zdrowia, bezpieczeństwa po kulturę i obyczaje Kazachstanu, które ułatwią wam poznawanie tego wyjątkowego kraju.
Wiza czy paszport do Kazachstanu – jakie dokumenty są potrzebne?
Dobra informacja na początek. Obywatele krajów Unii Europejskiej, czyli również Polski, mogą w celach turystycznych wjechać do Kazachstanu bez wizy na okres do 30 dni (wyjątek stanowił okres od 17 kwietnia do 1 listopada 2020 r., kiedy z powodu pandemii koronawirusa ruch bezwizowy został zawieszony).
Aby wjechać do Kazachstanu, trzeba mieć paszport, ważny min. 6 miesięcy od daty zakończenia wycieczki i posiadający przynajmniej 1 wolną stronę na stemple graniczne. Podczas pobytu w Kazachstanie należy zawsze nosić paszport przy sobie, będzie on też niezbędny np. podczas zakupu biletów kolejowych (na wyjazd warto na wszelki wypadek zabrać także kserokopię paszportu).
Trzeba pamiętać, że wjazd cudzoziemca do Kazachstanu musi zostać zgłoszony policji migracyjnej w terminie 3 dni roboczych od dnia przyjazdu. Zgłoszenia można dokonać osobiście, online na portalu https://www.vmp.gov.kz lub w oddziale policji migracyjnej (Policja Imigracyjna w Nur-Sułtanie przy ul. Imanowa 31, tel.: 7172 37 48 51; Policja Imigracyjna w Ałmatach przy ul. 109 A Karasai Batyr, obok Nikolsky Bazar, tel.: 727 254 46 84 i 727 254 41 45). Ponadto zgłosić przyjazd cudzoziemca może hotel albo hostel, które zapewniają mu nocleg, a także obywatel/mieszkaniec Kazachstanu, który zaprasza cudzoziemca do siebie.
W Kazachstanie z dniem 11 stycznia 2020 r. zniesiono obowiązek meldunkowy (rejestracji pobytu) dla cudzoziemców. Karteczki migracyjne, które wcześniej otrzymywali wszyscy podróżni, są w tej chwili wydawane wyłącznie tym obcokrajowcom, wobec których została podjęta decyzja o wydaleniu/deportacji.
Jak dojechać do Kazachstanu?
Z Polski do Kazachstanu najlepiej dotrzeć samolotem. Z Warszawy jest bezpośredni lot do Nur-Sułtanu, stolicy kraju. Połączenie obsługuje PLL LOT i trwa ono niecałe 5 godz. Można też lecieć z przesiadką we Frankfurcie. Dolecieć z Warszawy można także do Ałamtów – z przesiadką w Istambule, liniami Air Astana albo Turkish Airlines. Jeśli chodzi o tanie linie do Kazachstanu, to latają one tylko z Budapesztu – za to bilet można upolować już za ok. 250 zł.
Prawo jazdy w Kazachstanie
Do podróżowania samochodem po Kazachstanie wymagane jest międzynarodowe prawo jazdy. Przy tej okazji należy uważać na złej jakości paliwo, zwłaszcza na niezrzeszonych stacjach (warto mieć przy sobie kanister). Trzeba także być przygotowanym na kontrole policji, które zdarzają się często, bez powodu i niestety nierzadko kończą się wymuszeniem łapówki od cudzoziemca.
Zdrowie, leki, szczepienia w Kazachstanie
Przed wyjazdem do Kazachstanu wskazane są szczepienia na wirusowe zapalenie wątroby typu A i B, gruźlicę, odrę, błonicę, tężec, krztusiec, dur brzuszny, wściekliznę i kleszczowe zapalenie mózgu. Na 4–6 tygodni przed wyjazdem warto się udać do lekarza medycyny podróży, aby skontrolować stan zdrowia, przyjąć zalecane szczepienia lub wykonać ewentualne szczepienia przypominające.
Na podróż trzeba się zaopatrzyć w leki osobiste, a także leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz przeciwbiegunkowe i na dolegliwości układu pokarmowego. Warto mieć przy sobie również repelenty na komary, akcesoria i opatrunki (np. plastry, pęsetę) oraz środki dezynfekujące (żel, chusteczki). W kazachskich aptekach można kupić większość podstawowych leków dostępnych bez recepty, również tych zachodnich, jednak niezbędne medykamenty lepiej zabrać ze sobą.
W przypadku leków przewożonych w bagażu podręcznym, które muszą być zażyte w trakcie lotu, wymagane jest zaświadczenie od lekarza w języku polskim i angielskim, poświadczone pieczątką. Na teren Kazachstanu nie wolno wwozić leków psychotropowych – wwóz tych substancji jest możliwy wyłącznie na podstawie stosownego zaświadczenia lekarskiego (w języku polskim i angielskim, poświadczonego pieczątką). Wwóz pozostałych leków dostępnych bez recepty (dotyczy to np. niektórych leków przeciwbólowych), jak i na receptę może być ograniczony – również na nie należy mieć w/w zaświadczenie. Leki psychotropowe i inne, w ilości odpowiedniej do leczenia osobistego w czasie trwania wycieczki, muszą się znajdować w oryginalnych opakowaniach. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości w zakresie wwozu leków zaleca się bezpośredni kontakt z ambasadą Republiki Kazachstanu (e-mail: warsaw@mfa.kz).
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva.
Głównym zagrożeniem zdrowotnym w Kazachstanie są pasożyty i odmienna flora bakteryjna. Aby zapobiec dolegliwościom żołądkowym, należy przestrzegać podstawowych zasad higieny (częste mycie rąk, mycie owoców i warzyw przed spożyciem), pić wodę wiadomego pochodzenia (wskazana woda butelkowana, woda z kranunadaje się do spożycia po przegotowaniu; najlepiej unikać napojów z kostkami lodu, które przygotowuje się z tzw. kranówki), a także unikać kupowania posiłków na bazarach i w przydrożnych barach. Dla własnego bezpieczeństwa warto zrezygnować z lokalnego alkoholu, a w szczególności nie pić go z nieznajomymi np. pod pretekstem zawarcia przyjaźni.
W razie poważnych problemów zdrowotnych można oczywiście udać się do lokalnego lekarza, choć warto mieć na uwadze, że publiczne placówki medyczne w Kazachstanie oferują dość niski poziom pomocy i nie najlepsze warunki dla pacjentów. Na lepszą pomoc można liczyć w prywatnych klinikach. W każdy przypadku opieka medyczna jest płatna, stąd warto pamiętać o ubezpieczeniu podróżnym, które pozwoli pokryć koszty leczenia.
Przepisy celne i prawne w Kazachstanie
Regulacje celne w Kazachstanie nie różnią się od powszechnie przyjętych standardów. Wwóz kwoty powyżej 10 000 USD należy zadeklarować u celnika, a niższe kwoty można wwozić i wywozić bez dodatkowych obostrzeń. W każdym przypadku warto mieć przy sobie dokument potwierdzający legalność waluty, np. paragon z kantoru. Ponadto do Kazachstanu wolno wwieźć do 200 papierosów oraz do 3 l napojów alkoholowych lub wina. Kontrole celne są bardzo drobiazgowe. W Kazachstanie nie ma możliwości uzyskania zwrotu podatku VAT – dotyczy to turystów, jak i pracujących w tym kraju cudzoziemców.
Posiadanie i handel narkotykami są karane więzieniem. Obowiązuje zakaz fotografowania obiektów wojskowych, przejść granicznych, niektórych obiektów rządowych, lotnisk oraz niektórych większych sklepów i galerii handlowych.
Wyprawy górskie w Kazachstanie
Na wyprawy w góry, na tereny przygraniczne, wymagane jest specjalne zezwolenie wydawane przez kazachskie MSW – pomoc w jego uzyskaniu oferują lokalne firmy turystyczne. Warto pamiętać o zagrożeniach w postaci lawin błotnych i śnieżnych. Na eskapadę w góry najlepiej wybrać się z profesjonalnym przewodnikiem. Warto mieć na uwadze, że kazachskie służby ratunkowe nie mają warunków do podejmowania akcji na dużych wysokościach, a ponadto baza ratownictwa górskiego znajduje się w mieście Ałmaty, kilkaset kilometrów od pasma Tienszanu, co utrudnia szybkie udzielenie ewentualnej pomocy.
Bezpieczeństwo w Kazachstanie
Kazachstan jest krajem przyjaznym dla turystów i względnie bezpiecznym. Jak wszędzie, trzeba jednak zachować ostrożność i zdrowy rozsądek. Warto zawsze pilnować swojego dobytku, zwłaszcza na bazarach, w komunikacji publicznej i innych zatłoczonych miejscach, gdzie dochodzi do pospolitych kradzieży. Cenne przedmioty i pieniądze najlepiej zamknąć w hotelowym sejfie (o ile jest dostępny). Powszechne w Kazachstanie są wymuszenia i korupcja, które częściowo mogą dotknąć także turystów (np. w przypadku wspomnianego już samodzielnego poruszania się samochodem po Kazachstanie).
Należy szczególnie uważać podczas przechodzenia przez ulicę i poruszania się po lokalnych drogach. Stan nawierzchni pozostawia wiele do życzenia, brakuje oznakowania, a kazachscy kierowcy nagminnie łamią przepisy drogowe i bagatelizują pieszych.
Ponadto należy bezwzględnie odmawiać przewożenia przez granicę różnego typu przesyłek – jest to jedna z dróg przemytu narkotyków, do której turyści mogą zostać nieświadomie wykorzystani.
Telefony alarmowe: pogotowie ratunkowe – 103, policja – 102, straż pożarna – 101, zintegrowany system ratowniczy – 112. Warto pamiętać, że poza większymi miastami zasięg telefoniczny jest słaby i wezwanie pomocy może być utrudnione lub niemożliwe!
Obywatele Rzeczpospolitej Polskiej mogą dla zwiększenia bezpieczeństwa podróży zarejestrować się w rządowym systemie Odyseusz (https://odyseusz.msz.gov.pl/).
Kiedy jechać do Kazachstanu?
Do Kazachstanu najlepiej jechać od maja do września. Pogoda jest wtedy najlepsza do zwiedzania. Jeśli wyższe temperatury (średnio 30°C, ale mogą dochodzić do 40°C) wam niestraszne – czerwiec, lipiec i sierpień będą dla was odpowiednim terminem wyjazdu. Jeżeli nie przepadacie za upałami – celujcie w końcówkę kwietnia i maj oraz wrzesień i październik, kiedy temperatury sięgają średnio 17–25°C.
Klimat w Kazachstanie
W Kazachstanie przeważa klimat umiarkowany kontynentalny suchy. Lata są upalne (średnie temperatury powietrza mogą dochodzić do 40°C) a zimy mroźne (do kilkudziesięciu stopni na minusie). Wieczory i noce są chłodne. Opady w ciągu roku są niewielkie. Kazachstan leży w strefie aktywnej sejsmicznie. W ciągu ostatniego roku (2020 r.) doszło tu do ponad 20 trzęsień ziemi o zróżnicowanej amplitudzie, dlatego dobrze wiedzieć, jak zachować się na wypadek ewentualnych wstrząsów i ich skutków.
Język w Kazachstanie
Języki urzędowe w Kazachstanie to kazachski i rosyjski. Język angielski jest słabo znany, ale w podstawowym zakresie porozumiemy się nim w większych miastach (raczej z osobami młodszymi) i ważniejszych obiektach turystycznych.
Religia w Kazachstanie
Kazachstan jest krajem wielowyznaniowym. Dominującą religią jest islam, który wyznaje 70% społeczeństwa, na drugim miejscu uplasowało się chrześcijaństwo (26%; głównie prawosławie). Pomimo tego w kraju nie obowiązują restrykcyjne, muzułmańskie normy zwyczajowe, a Kazachowie są bardzo życzliwi wobec osób innego wyznania. Zwiedzając zabytki sakralne, należy pamiętać o odpowiednim stroju. Przed wejściem do meczetu i cerkwi mężczyźni muszą zasłonić nogi i ramiona, a kobiety dodatkowo włosy (zalecane chusty na głowę i długie spódnice). Do meczetów nie wolno wchodzić w obuwiu. W pozostałych świątyniach warto pamiętać o skromnym, niewyzywającym ubraniu. W niektórych obiektach sakralnych może obowiązywać zakaz fotografowania, oczywiście trzeba też pamiętać o wyciszeniu telefonu i stosownym zachowaniu.
Waluta i płatności w Kazachstanie
Walutą Kazachstanu jest tenge kazachskie (KZT). Jedno tenge dzieli się na 100 tiynów (monety o nominale niższym niż 1 tenge są obecnie wycofane z obiegu). 100 KZT to około 0,27 USD/0,24 EUR/1,02 PLN. Na podróż najlepiej zabrać dolary amerykańskie lub euro i wymienić je na walutę lokalną na miejscu (w Kazachstanie nie ma możliwości bezpośredniej wymiany PLN na KZT). Kantory są powszechne w stolicy i większych miastach kraju. Na wyjazd warto zabrać gotówkę, ale można też zaopatrzyć się w kartę płatniczą walutową (w USD), uniwersalną (np. mBank World) lub typu Revolut – bankomaty i możliwość płacenia kartą są dostępne w większych ośrodkach miejskich.
Czas w Kazachstanie
UTC +6. Różnica czasu między Polską a Kazachstanem wynosi +4h latem i +5h zimą.
Telefonia i Internet w Kazachstanie
Sieć telefoniczna w Kazachstanie jest raczej dobra, ale poza większymi miastami mogą wystąpić znaczne problemy z zasięgiem lub nawet jego całkowity brak. Bezpłatne Wi-Fi jest dostępne w większości hoteli, w niektórych guesthouse’ach i restauracjach. Mapę punktów z dostępem do publicznego internetu można znaleźć na stronie https://wifispc.com/kazakhstan. Chętni mogą się zaopatrzyć w lokalną kartę SIM z pakietem internetowym (należy jednak pamiętać o nie zawsze dobrym zasięgu). Opłata za minutę połączenia do Polski w roamingu to ok. 4 zł, a wysłanie SMS-a kosztuje ok. 2 zł.
Elektryczność w Kazachstanie
Napięcie sieciowe w Kazachstanie wynosi 220 V. Typy gniazdek: C i F (na wtyczki z dwoma okrągłymi bolcami, czyli takie, jak w Polsce i większości krajów Europy).
Kazachska kuchnia – co zjeść w Kazachstanie?
Jądro wołowe, głowa owcy albo stek z wielbłąda? To przysmaki kazachskiej kuchni, która – jak u wszystkich ludów stepowych Azji Środkowej – była ze względów przyrodniczych zawsze uboga w warzywa, za to bogata w mięso. Kazachskie kulinaria stoją baraniną, koniną, wołowiną czy wielbłądziną, a przy tym kształtowały się w przekonaniu, że nic nie może się zmarnować. „Nic” oznacza, że wiele lokalnych rarytasów – wziąwszy też pod uwagę odmienne od zachodnich standardy gotowania – nie przejdzie przez usta przeciętnego Europejczyka. Szacunek przy stole będzie jednak nieodzowny, bo Kazachowie z dumą celebrują swoje zwyczaje kulinarne. Te ulegały oczywiście przemianom na przestrzeni wieków, dlatego bez obaw – podczas wycieczki nie będziecie głodni, również jeśli preferujecie dietę roślinną (niemniej wybór dań jarskich jest ubogi, a potrawy wegańskie znajdziecie wyłącznie w kilku restauracjach w Ałmatach, Nur-Sułtanie i innych dużych miastach).
Smakosze mogą w Kazachstanie skusić się na kilka miejscowych specjałów. Pierwsza propozycja to manty – duże pierogi z farszem mięsnym lub mniej tu lubianym nadzieniem jarskim, zawierającym np. ziemniaki, dynię, cebulę i ostre przyprawy. Tradycyjnie wypełnione mięsem, a tylko opcjonalnie warzywami, są też drożdżowe bułeczki samsy. Na większy głód warto wrzucić szaszłyki, z kolei mniejszy zaspokoi pilaw z ryżu, marchwi, papryki i mięsa. Jeśli zupa, to zdecydowanie lagman – lekko pikantna, gęsta, aromatyczna, z kluskami, pomidorami, papryką, smażoną baraniną, kolendrą i pietruszką. Alternatywną jest chorba – zupa gulaszowa z mięsem i warzywami. Kazachowie uważają, że nawet tak gęstą zupą się nie najesz, dlatego podają do niej lepioszkę, czyli okrągły chleb.
Mówiąc o kulinarnym ekstremum Kazachstanu, warto natomiast wspomnieć ulpershek – to potrawa z serca, aorty i tłuszczu konia, przygotowywana w kotle i spożywana rytualnie na znak jedności. Odważni mogą również skosztować kazy (qazı), suyuk, zhal albo zhaya, czyli kiełbasy i szynki z koniny, bądź akshelek z mięsa wielbłąda. Jednym z najpopularniejszych dań mięsnych, serwowanych również podczas ważnych uroczystości rodzinnych, jest beszbarmak – baranina lub konina wyłożone na szerokich plastrach makaronu. Tradycyjnie beszbarmak jada się palcami, bez użycia sztućców, dlatego potrawa ta jest również znana pod nazwą „pięć palców”.
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva. 
Fot. Irina Timofeeva.
To teraz coś na osłodę. W Kazachstanie na deser jada się np. baursak – smażone w głębokim tłuszczu trójkątne pączki, serwowane z masłem, dżemem albo kajmakiem. Lubiane są także shelpeki, podobne do naszych naleśników. Tradycyjnym napojem Kazachstanu jest z kolei kumys ze sfermentowanego mleka klaczy (ma 1–3% alkoholu).
Jeśli kazachska kuchnia wam nie podejdzie, w dużych miastach możecie się ratować fast foodem. W Kazachstanie działa KFC (nie ma McDonald’s), jest też lokalna sieć Hardee’s, a przy pewnej dozie szczęścia znajdziecie parę burgerowni i pizzerii. Wyjątkowo warto zajrzeć do knajp wegańskich, wegetariańskich i rozmaitej maści designerskich lokali, które serwują drób, ryby, makarony, sałaty, falafele, grillowane sery itd. w nowoczesnym wydaniu, które mogą bardziej pasować waszym gustom.
Kultura i obyczaje Kazachstanu – jak się żyje w Kazachstanie?
Kazachstan jest krajem przyjaznym i bardzo życzliwym dla turystów. Lokalnej gościnności, która jest podwaliną kultury ludów stepowych Azji, nie wypada jednak nadużywać. Obyczajne zachowanie wymaga tu zręcznego balansowania na granicy niepisanych reguł, których błędne odebranie i stosowanie może doprowadzić do niezręcznych sytuacji. Co by się jednak nie działo, macie po swojej stronie kazachską serdeczność, która na pewno wybaczy turystom drobne wpadki.
Zacznijmy od podstaw, czyli dobrych manier na co dzień. W Kazachstanie nie komentujemy tego, co mamy na talerzu, a talerzy nie stawiamy na podłodze. Nie siadamy na poduszkach. Niegrzeczne jest też nadmierne emocjonowanie się – Kazachowie to naród o raczej stonowanej uczuciowości, są skromni, unikają również długiego, intensywnego patrzenia innym w oczy, co uchodzi za postawę agresywną. Bardzo ważna zasada mówi, że nie wypada zbyt „nachalnie” podziwiać rzeczy należących do Kazachów – lokalny zwyczaj nakazuje bowiem, by gospodarz oddał dany przedmiot osobie, która się nim zachwyca. Pamiętajcie o tym!
Jeśli wizytujecie prywatny kazachski dom, w dobrym tonie jest przynieść gospodarzom drobny podarek, np. słodycze, kwiaty. Kazachowie na powitanie podają sobie ręce, Kazaszki – całują się w policzek. Jako obcokrajowcy możecie zostać przy podaniu dłoni albo uprzejmym skinięciu głową. Zwyczaj nakazuje, aby gość wypił podaną mu herbatę (zakończenie wizyty przed herbatą to wyraz braku szacunku) i zjadł kawałek chleba. Należy być także przygotowanym na konieczność spożycia sutego posiłku, często zakrapianego poetyckimi toastami (podobnymi do tych w Gruzji) podczas spotkania, które potrafi trwać nawet kilka godzin.
Zarówno w domu, na ulicy, w komunikacji publicznej i gdziekolwiek indziej Kazachowie okazują szacunek starszym. W dobrym tonie jest ustąpić seniorowi miejsca w autobusie, przepuścić w drzwiach, a nawet pomóc w zaniesieniu zakupów albo pracach gospodarskich (uwaga z nadmierną nachalnością!).
Chcąc sfotografować Kazachów, warto najpierw spytać o pozwolenie. Trzeba być przygotowanym na to, że osoba fotografowana poprosi o pieniądze za zdjęcie. Dla niektórych to jedyne źródło dochodu, więc warto być wrażliwym na warunki ekonomiczne lokalnej społeczności.
Przejdźmy teraz do nakazów i zakazów w przestrzeni publicznej. Kazachstan jest krajem wielowyznaniowym, w którym dominuje islam, przy czym nie obowiązują tu restrykcyjne zasady obyczajowe dyktowane przez religię muzułmańską. Rozsądek podpowiada jednak, aby zachowywać się skromnie i niewyzywająco – dotyczy to ubioru i postępowania w różnych sytuacjach. Powściągliwość powinny zachować także pary – trzymanie się za ręce czy cmoknięcie w policzek są akceptowane, ale natarczywe całowanie się czy przytulanie bywa niemile widziane, zwłaszcza na muzułmańskim południu kraju. Homoseksualizm jest prawnie dozwolony, ale nietolerowany społecznie.
Ludność w Kazachstanie ma tendencję to tworzenia tłumów, np. przy wchodzeniu do autobusów, na bazarach itd. W każdej takiej sytuacji trzeba lepiej pilnować dobytku i uważać na kieszonkowców.
Przywołując taksówkę na ulicy, należy wyciągnąć rękę i delikatnie opuścić nadgarstek (nie machamy na kierowców). Należy być stanowczym w kwestii wynegocjowanej ceny za przejazd i nie płacić za kurs, dopóki nie dotrzemy na miejsce. Kobiety nie powinny samotnie podróżować taksówką, w której prócz kierowcy jedzie inny mężczyzna (jeżeli kierowca zatrzyma się po drodze, by zabrać kolejnych pasażerów, zwłaszcza mężczyzn – dla własnego bezpieczeństwa lepiej zapłacić za kurs i wysiąść).
Noclegi w Kazachstanie – hotel, a może jurta?
Noclegi w Kazachstanie działają tak jak wszystko inne w tym kraju. W miejscowościach dużych i zlokalizowanych blisko ważnych atrakcji turystycznych, takich jak Nur-Sułtan, Ałmaty, Aktau, Szymkent czy Karaganda, znajdziecie szeroki wybór hoteli i hosteli zróżnicowanych ceną i standardem. Im bliżej prowincji, tym wybór obiektów noclegowych mniejszy – ale to również wspaniała okazja, aby zaliczyć nocleg w jurcie.
Przy minimalnym budżecie, już od 15–20 zł za dobę, znajdziecie łóżko w wieloosobowym pokoju. Z budżetem od 50–80 zł macie do dyspozycji hostele i hotele 3*, w których nie ma może cudów, ale jest wszystko, co potrzebne do przekimania w drodze. Wiele hoteli w Kazachstanie, również tych 3–4*, jest pięknie urządzonych. Pokoje są czyste, komfortowe, a niektóre mają naprawdę ciekawy, designerski look. Jeśli dobrze przeszukacie oferty, traficie na hotele z własną siłownią, basenem, biblioteką czy pokojem telewizyjnym. Biorąc to pod uwagę, niech nie zdziwią was stylowe hotele 5*, pełne luksusów i dekoratorskich ekstrawagancji, które mimo wszystko są nadal przystępne cenowo (od ok. 250 zł za noc).
Jeśli chodzi o noclegi w jurcie, to w Kazachstanie rozwija się ostatnio glamping, czyli luksusowy camping. Możecie go spróbować zwłaszcza w pobliżu Ałmatów – pierwsze jurty gościnne są zaledwie 12 km za miastem. Turystyczną wioskę jurtową znajdziecie też w Taūtürgen, oddalonym o 85 km na wschód od Ałmatów. Cena za 1 noc dla dwóch osób to koszt ok. 300 zł.
Decydując się na noclegi w obiektach klasy ekonomicznej, guesthouse’ach i hotelach 2–3*, bądźcie gotowi na panujące w nich warunki. Obiekty te nie zawsze są wyposażone w windy – lepiej nie zabierać ciężkich walizek i dużej liczby bagaży. Czajniki (ew. grzałki do wody), żelazka i suszarki do włosów, o ile nie znajdują się w pokoju hotelowym, są zazwyczaj są dostępne w recepcji, na życzenie. Ręczniki są dostępne w hotelach. Na gości czekają też zwykle mydło i szampon (małe opakowania, dlatego warto zabrać własne lub kupić na miejscu), niekiedy do dyspozycji są także jednorazowe klapki. W wybranych hotelach, raczej tych lepszych, mogą być również dostępne (bezpłatnie lub za dodatkową opłatą) szczoteczki i pasty do zębów, gąbki kąpielowe i inne akcesoria. W pokojach hotelowych mogą się znajdować minibary – dostępne w nich napoje i słodycze są dodatkowo płatne.
Co zabrać ze sobą do Kazachstanu?
Pakując się na wycieczkę do Kazachstanu, warto pamiętać o takich podstawach, jak:
- ubrania lekkie, przewiewne (na upał), niezbyt obcisłe, skromne, pozwalające zasłonić łokcie i kolana;
- ubrania cieplejsze (wieczory i noce są chłodne): sweter, bluza lub inne ciepłe okrycie, kurtka albo peleryna przeciwdeszczowa, długie spodnie;
- ubrania pozwalające na wejście do lokalnych świątyń (długie spodnie dla mężczyzn, a dla kobiet chusty na głowę i spódnice za kolano, które można związać z długiej chusty);
- nakrycie głowy i okulary przeciwsłoneczne;
- wygodne obuwie do wędrówek, np. sportowe, trekkingowe;
- lekkie obuwie typu klapki, sandały;
- podręczny plecak;
- krem z wysokim filtrem UV;
- przybory toaletowe;
- leki i inne preparaty szczegółowo opisane w punkcie „Zdrowie, szczepienia, leki w Kazachstanie”;
- naładowany powerbank.
Zdjęcia: Irina Timofeeva.
Zdjęcia powstały w trakcie wyjazdu Kazachstan 9 dni zorganizowanego przez moją firmę Tamada Tour we wrześniu 2019.
Wycieczki do Kazachstanu – zapraszam na moje wyprawy!
Macie ochotę odkryć magię Kazachstanu? Zapraszam na wspólną eskapadę! Organizuję kameralne wycieczki do Kazachstanu, jak i łączone wycieczki do Kazachstanu, Uzbekistanu i Kirgistanu. W cenie wypraw są niezbędne świadczenia: przeloty, zakwaterowanie w hotelach 3* i hostelach w pokojach dwuosobowych, transport na trasie wycieczki, wyżywienie, obsługa polskojęzycznego pilota – pasjonata, ciekawy program zwiedzania, wejścia biletowane, liczne atrakcje, ubezpieczenie KL, NNW, OC, bagażu, a na każdym kroku spotkania z lokalną historią, kulturą i kolorytem codzienności w sercu Azji Środkowej! Sprawdźcie programy wycieczek, pakujcie manatki i w drogę!
PS Zdjęcia powstały w trakcie wycieczki Kazachstan 9 dni, którą zorganizowałem we wrześniu 2019 r. Zapraszam na kolejne edycje!
